OCTOPuS studie: onderzoek naar kosteneffectiviteit van subgroepspecifieke oefentherapie bij knieartrose

13 februari 2025

Fysiotherapie is effectief bij knieartrose. In dit door het WCF gefinancierde cluster-gerandomiseerde onderzoek wordt gestratificeerde fysiotherapie vergeleken met standaard fysiotherapie bij knieartrose (volgens de KNGF-richtlijn artrose dd. 2010).

• Looptijd onderzoek: 2018 – 2021

Aanleiding

Fysiotherapie (in het bijzonder oefentherapie) is bij mensen met knieartrose effectief bevonden in het verminderen van pijn en verbeteren van fysiek functioneren en mogelijk ook in het uitstellen van operatieve ingrepen. Dit effect is echter slechts klein. Mogelijk kan dit effect groter worden wanneer de therapie beter afgestemd wordt op specifieke subgroepen (subgroep-specifieke of gestratificeerde behandeling genaamd) in plaats van een standaardbehandeling.

Opzet onderzoek

De (kosten)effectiviteit van gestratificeerde fysiotherapie is vergeleken met standaard fysiotherapie (volgens de KNGF-richtlijn artrose dd. 2010) bij mensen met knieartrose. Dit is gedaan middels een cluster-gerandomiseerde trial (RCT). Dit betekent dat fysiotherapiepraktijken (n=61) geloot werden om ofwel de gestratificeerde behandeling ofwel de standaardbehandeling te geven aan hun patiënten. Voor het bepalen van de effectiviteit is het effect van de behandelingen op onder meer kniepijn en fysiek functioneren gemeten. Voor het bepalen van de kosteneffectiviteit zijn de medische en maatschappelijke kosten gemeten. De metingen werden gedaan bij aanvang van de therapie, na 3 maanden en na 12 maanden.

Met een eenvoudig stratificatie-algoritme (zie figuur) konden fysiotherapeuten uit de interventiegroep hun patiënten in één van de volgende 3 subgroepen indelen en de daarbij behorende subgroep-specifieke behandeling geven:

• Hoge spierkracht subgroep: minimale fysiotherapiebehandeling (3-5 sessies in 3 maanden + 1 boostersessie daarna) gericht op advies
• Lage spierkracht subgroep: gemiddelde fysiotherapiebehandeling (8-12 sessies in 3 maanden + 1-2 boostersessies daarna) gericht op spierkrachtverbetering
• Obesitas subgroep: langere fysiotherapiebehandeling (12-18 sessies in 3 maanden + 2-3 boostersessies daarna) gericht op gewichtsverlies, conditie- en spierkrachtverbetering, aangevuld met dieetadvies door een diëtist (– 5-8 consulten in 12 maanden (150 minuten behandeltijd)) en ondersteund door interprofessioneel overleg tussen fysiotherapeut en diëtist.

Resultaten

In totaal zijn 335 mensen met knieartrose geïncludeerd, waarvan er 153 in de experimentele arm en 182 in de controle-arm kwamen. Hiervan konden we van 328 deelnemers de data gebruiken. Deze 328 deelnemers waren gemiddeld 65 jaar en 63% (n=209) was vrouw. In de experimentele arm werd 42% (n=63) in de hoge spierkracht subgroep ingedeeld, 35% (n=54) in de lage spierkracht subgroep en 23% (n=34) in de obesitas subgroep.

Uit de OCTOPuS-studie blijkt in tegenstelling tot onze hypothese dat de gestratificeerde, subgroepspecifieke oefentherapie niet effectief en niet kosteneffectief is in vergelijking met de reguliere oefentherapie bij mensen met knieartrose. Beide behandelingen waren lieten namelijk dezelfde verbeteringen zien in pijn en fysiek functioneren, en vergelijkbare kosten.

Ondanks dit resultaat heeft het OCTOPUS-onderzoek nuttige inzichten voor de fysiotherapiepraktijk opgeleverd. Deze inzichten hebben we samengevat en vertaald naar praktische handvatten (Box 1).

Beschouwing resultaten

Al met al kunnen we concluderen dat de veelal veronderstelde potentie van stratified care binnen de fysiotherapie – waaronder bij knieartrose – toch niet zo groot is als verwacht. Niet alleen in onze OCTOPuS-studie, maar ook bij vrijwel alle andere trials binnen de fysiotherapie in verschillende musculoskeletale aandoeningen is gestratificeerde oefentherapie namelijk niet (kosten)effectief gebleken ten opzichte van reguliere oefentherapie. De enige uitzondering hierop is de eerste STaRT BACK trial, maar hier zijn de effecten en kostenbesparingen van de gestratificeerde behandeling ook slechts minimaal.

Dit komt waarschijnlijk doordat fysiotherapeuten hun behandeling al personaliseren op basis van de voorkeuren en kenmerken van de patiënt, zoals de twee stratificatievariabelen uit de OCTOPuS-interventie (BMI en bovenbeenspierkracht), maar ook nog andere relevante factoren. Daarbij lijkt personalisatie veel beter dan stratificatie aan te sluiten bij de complexe eerstelijns fysiotherapiesetting met grote verscheidenheid in patiënten. Personalisatie vergt wel een hoog niveau van klinisch redeneren, waar mogelijk aanvullend onderwijs wenselijk voor is. Daarom stellen wij dat het zinvoller is om meer in te zetten in het (verder) verbeteren van vaardigheden van fysiotherapeuten in het klinisch redeneerproces voor het personaliseren van de behandeling, dan in het implementeren van gestratificeerde zorg in de fysiotherapie.

Affiliaties: 1. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, lectoraat Werkzame Factoren in de Beweegzorg, 2. Vrije Universiteit Amsterdam, afdeling Bewegingswetenschappen, 3. Vrije Universiteit Amsterdam, afdeling Gezondheidswetenschappen, 4. Amsterdam UMC locatie VUmc, afdeling Revalidatiegeneeskunde, 5. Reade Amsterdam, revalidatie en reumatologie, 6. Hogeschool van Amsterdam, Center of expertise, Urban Vitality, 7. Leiden UMC, afdeling orthopedie, 8. ReumaNederland, 9. University of Melbourne, Department of Physiotherapy.

Mogelijk ook interessant voor jou